به گزارش آوای خزر، لذت رانندگی پیر و جوان و مرد و زن نمی‌شناسد. همه افراد از راندن در جاده‌های زیبا و جغرافیای مختلف، تجربه فوق‌العاده‌ای را ثبت می‌کنند؛ اما در این میان گروهی از افراد هستند که بنا به برخی از محدودیت‌های فیزیکی، توانایی استفاده از خودرو‌های فعلی با قابلیت‌های مرسوم را ندارند. معلولین حرکتی در ظاهر، اغلب قادر به نشستن پشت فرمان نیستند؛ اما خبر خوب این‌جا است که بسیاری از شرکت‌ها، خدماتی موسوم به «مناسب‌سازی خودرو» ارائه می‌دهند که به‌لطف تغییراتی که در ساز و کار حرکتی و کنترل ایجاد می‌شود، استفاده از خودرو را برای این گروه نیز ممکن می‌کند.
معلولین حرکتی بیش از آن‌که نیاز به توجه و ترحم اطرافیان داشته باشند، نیاز واقعی به استقلال و حق دسترسی به سایر امکانات افراد به‌اصطلاح سالم دارند. در بسیاری از جوامع پیشرفته، اصول شهرسازی اساساً با درنظرگرفتن رفاه حرکتی معلولین طراحی می‌شود. فارغ از طراحی ساختمان‌ها و معابر شهری، شرکت‌های خاصی نیز وجود دارند که خودرو‌هایی مناسب با توانایی افراد معلول تولید و طراحی می‌کنند. در ایران نیز چنین مجموعه‌هایی فعالیت دارند. پیش از بررسی کامل، اجازه بدهید از تعریف مبانی اولیه مناسب‌سازی آغاز کنیم.
منظور از مناسب‌سازی خودرو برای معلولین چیست؟
عموماً به هر تغییر در طراحی ابزار‌ها با هدف استفاده خاص، مناسب‌سازی گفته می‌شود. جالب آن‌که مناسب‌سازی خودرو، تنها روشی برای ساخت محصولات ویژه معلولین نیست. درواقع، بهینه‌سازی کاربری یک خودرو با هدفی از پیش تعیین شده نیز نوعی مناسب‌سازی به حساب می‌آید. با این اوصاف، خودرو‌های آفرود نیز نوعی از محصولات مناسب‌سازی‌شده با هدف پیمایش‌های خارج جاده‌ای به حساب می‌آیند. خودرو‌های امدادی، پلیس، آتش‌نشانی و آمبولانس را هم می‌توان به تعبیری یک محصول از این گروه برشمرد.
اما با توجه به بحث امروز، قرار است درباره خودرو‌های مناسب‌سازی‌شده برای معلولین صحبت کنیم. بنا به دلایل اقتصادی، خودروسازان تمایلی برای تخصیص بخشی از ظرفیت تولید خود به ساخت این‌گونه مدل‌ها ندارند. با این حال شرکت‌های معتبری در این زمینه مشغول به فعالیت هستند تا حسب نیاز معلولین، تغییراتی در نحوه کنترل خودرو اعمال کنند؛ به عبارت دیگر، راننده‌ای با معلولیت دست، نیازی به استفاده از خودرویی که برای یک ناتوان حرکتی از پا مناسب‌سازی‌شده است، ندارد.
باید‌ها و نباید‌های مناسب‌سازی خودرو برای معلولین
مجموعه تغییرات هدفمند، با توجه به نوع و میزان معلولیت و البته تا جایی که قانون اجازه دهد، توسعه می‌یابد. برای این منظور، چیزی بیشتر از دانش فنی طراحی خودرو نیاز است. طراحی استاندارد یک خودروی مخصوص معلولین، نیازمند کارشناسی متخصصین توان‌بخشی، پزشکان و البته مهندسان پزشکی است. این حساسیت به این دلیل است که اگرچه این افراد می‌توانند با تغییرات فوق پشت فرمان خودروی ویژه خود قرار بگیرند، ولی از آن سو، بحث ایمنی، سلامتی و حفظ جان آن‌ها به‌خصوص در درازمدت نیز باید مورد توجه قرار بگیرد.
شاید یک طراحی غلط و غیراصولی، منجر به افزایش میزان معلولیت در مدت‌زمان استفاده از خودرو‌های مناسب‌سازی‌شده شود. به همین دلیل است که یکی از الزامات همیشگی محصولات فوق، ابزار‌های نگه‌دارنده سر، گردن و ستون فقرات است. این قطعات که ساخت آن‌ها مبتنی بر علم روز است، در شرایط بحرانی مانند ترمزگیری‌های ناگهانی و حتی تصادف نقشی حیاتی برعهده دارند. در صورتی که راننده معلول از ویلچر نیز استفاده می‌کند، ابزار‌های قفل و استحکام صندلی چرخ‌دار آن‌ها اجباری است.
در اغلب خودرو‌های مناسب‌سازی‌شده برای معلولین، اهرمی موسوم به Hand Control وجود دارد که به کمک آن، می‌توان روی پدال‌های گاز، ترمز و حتی کلاچ کنترل پیدا کرد. در برخی از خودرو‌ها نیز مکانیزمی برای کلاچ‌گیری اتوماتیک در نظر گرفته می‌شود. با این حال، بهترین گزینه استفاده از خودروی دنده اتوماتیک است که مناسب‌سازی روی آن، تنها مربوط به قسمت گاز و ترمز باشد.
شرایط خرید خودرو‌های ویژه معلولین
برخلاف بسیاری از شرکت‌هایی که با سلیقه شخصی اقدام به بهینه‌سازی یا تیونینگ یک خودرو می‌کنند، تغییرات مربوط به مناسب‌سازی خودرو‌های معلولین یک اقدام شخصی به حساب نمی‌آید. شرکت‌های فعال در این زمینه، باید مجوز‌های لازم را از سازمان بهزیستی کشور تهیه کنند. از سوی دیگر، افراد معلول نیز با مراجعه به این سازمان و اظهار مشخصات فردی و نوع و میزان معلولیت خود، می‌توانند اقدام به دریافت معرفی‌نامه کنند.
برخی از شرکت‌ها، محصولاتی با قابلیت‌های ثابت مانند ایجاد تغییر در پدال‌های گاز و ترمز، نحوه انتقال قدرت (گیربکس) و محل استقرار ویلچر را به صورت استاندارد تولید می‌کنند؛ اما برخی شرکت‌های دیگر مدل‌های خود را بر حسب نیاز مشتری، سفارشی‌سازی می‌کنند. این تغییرات می‌تواند بر اساس قد، وزن و نوع عضو ناتوان دستخوش به روز رسانی‌هایی شود.
درباره معرفی‌نامه سازمان بهزیستی، این توضیح لازم است که نهاد فوق افراد را به شرکت‌های محدودی ارجاع می‌دهد؛ با این حال، معلولین می‌توانند بر اساس سلیقه خود سراغ شرکت‌های دیگری بروند که آپشن‌ها و کیفیت بهتری را در اختیارشان قرار می‌دهند. طبیعی است که خرید خودرو و یا سفارشی‌سازی آن توسط همکاران مستقیم سازمان بهزیستی، از نظر قیمتی برای خریدار مقرون‌به‌صرفه هستند.
افرادی که بر اثر یک حادثه دچار معلولیت شده‌اند و از پیش گواهینامه رانندگی دارند، می‌توانند با مراجعه به پلیس راهنمایی و رانندگی نسبت به تغییر وضعیت گواهینامه خود اقدام کنند. این در حالی است که معلولینی نیز که از ابتدا با این محدودیت مواجه بوده‌اند و یا به هر دلیل با مهارت رانندگی آشنایی ندارند، می‌توانند از طریق همان شرکت‌ها نسبت به دریافت آموزش‌های مربوط به قوانین رانندگی و آشنایی با مکانیزم خودروی ویژه خود اقدام کنند. حتی گفته می‌شود آموزشگاه‌های رانندگی ویژه‌ای مخصوص افراد معلول و ناتوان نیز وجود دارد.
در نظر داشته باشید که هزینه‌های مربوط به مناسب‌سازی خودرو، تابعی از تغییراتی است که قصد دارید روی خودرو اعمال کنید. البته لازم به ذکر است که شرکت‌های فعال در این حوزه، قابلیت مناسب‌سازی تمام محصولات را دارند.
