آوای خزر/ حالا چند ماهی می‌شود که بازار چالش‌های اینستاگرامی از نوع ایرانی‌اش داغ شده است. هرکدام از چهره‌ها و ستاره‌های اینستاگرامی از فالوئرهایشان می‌خواهند که چالشی را اجرا کنند و از مواجهه اطرافیانش با این چالش فیلم بگیرند و آن را با هشتگی مشخص در فضای مجازی منتشر کنند. یکی قرار می‌شود چالش سیگار را اجرا کند و در برابر خانواده‌اش سیگار بکشد و از واکنش خانواده‌اش فیلم بگیرد. در واقع آنها اطرافیان خود را در معرض دوربین مخفی قرار می‌دهند و این دوربین مخفی خانوادگی را منتشر می‌کنند. از چند ماه پیش بلاگرهای مشهور اینستاگرامی، با جدی‌شدن ماجرای کرونا و ناگزیری مردم از در‌خانه‌ماندن، از آنها خواستند که بخشی از مردم را با این چالش‌ها همراه کنند. چالش‌هایی که فارغ از طنز‌بودنش، آسیب‌های موجود در جامعه و خانواده‌ها را نشان می‌داد. عدم تحمل خانواده‌ها در بروز اتفاقات غیرمنتظره و ناراحت‌کننده مثل سیگار‌کشیدن فرزندان‌شان یا نوع روابط زن و مرد در خانواده بخشی از مسائلی بود که فارغ از جنبه سرگرمی این چالش‌ها خودش را نشان می‌داد؛ چالش‌هایی که مختص ایران نیست و در جهان طرفداران خودش را دارد و گاهی همه جهان را با خود همراه می‌کند و گاهی مخصوص یک خاک و یک کشور است. حالا با داغ‌شدن فضای چالش‌های اینستاگرامی، پلیس می‌گوید جلوی کسانی که چالش‌های مغایر اخلاق اجرا می‌کنند، می‌ایستد. این اولین باری نیست که پلیس تصمیم می‌گیرد وارد فضای اینستاگرام شود یا جلوی بلاگرها را بگیرد. به گفته معاون اجتماعی پلیس فتا هرگونه تشویق، ترغیب و راه‌اندازی کانال با موضوع اجرای چالش‌های مغایر با اخلاق، عفت عمومی و شئون عام رفتاری و هنجارهای جامعه، جرم است و پلیس فتا با دعوت‌کنندگان به انجام این‌گونه اعمال برابر قانون برخورد خواهد کرد. سرهنگ رامین پاشایی می‌گوید: یکی از ویژگی‌های بارز فضای سایبر، ایجاد سرگرمی و راه‌اندازی چالش‌های مختلف است و کاربران فضای مجازی با پیگیری چالش‌ها و دعوت به رفتار و گفتمانی خاص، پیگیر تحقق‌بخشیدن به اهداف خاصی هستند؛ ضمن اینکه دعوت به چالش‌ها یکی از پیوست‌های جدانشدنی از فضای سایبر است. اجرا و راه‌اندازی چالش‌های مختلف در هر کشور و اقلیم از فرهنگ و هنجارهای اخلاقی هر جامعه پیروی می‌کند. از سویی با توجه به اختلاف‌نظرهای گفتمان فرهنگی، دینی و اخلاقی در هر جامعه برخی چالش‌ها در قالب شوخی و سرگرمی، فعالیت‌های مدنی و اجتماعی، زیستی و محیطی و... هر کشور صورت می‌گیرد. او گفت: به‌تازگی در کشور چالشی توسط تعدادی افراد به راه افتاده که کاربران را به رفتار زشت و ناپسند و مغایر عفت عمومی دعوت می‌کند و ضمن تشویش اذهان عمومی، باعث اعتراض شدید کاربران عادی و کنشگران حرفه‌ای فضای مجازی شده است. در این راستا در چند روز اخیر افرادی که به‌عنوان سر‌شاخه اصلی تشویق‌کننده و ترغیب‌کننده اجرای این چالش‌های غیراخلاقی بودند، شناسایی و ضمن دستگیری، به مراجع قضائی معرفی شدند. در هفته‌های گذشته چالش‌های اینستاگرامی مثل سیگار‌کشیدن جلوی اعضای خانواده و... در شبکه‌های اجتماعی و میان برخی از کاربران به‌ویژه افراد نوجوان و نسل‌های جدید شکل گرفت که توجه کاربران فضای مجازی را به خودش جلب کرد و البته حاشیه‌هایی هم در پی داشت.
در روزهای گذشته چالش دیگری هم داغ شده که به نظر می‌رسد این همان چالش مد نظر پلیس باشد؛ چالشی که در آن برخی از کاربران فضای مجازی در تلاش هستند که یکی از اعضای خانواده‌شان را برهنه کنند. چالشی که البته نقد و واکنش و اعتراض‌هایی زیادی را نیز به‌همراه داشت. احتمالا این همان چالشی است که به پلیس فتا درباره آن هشدار داده است. بااین‌حال آیا مواجهه پلیسی با موضوعاتی از این دست چاره‌ساز است و می‌تواند مشکل را حل کند.
آذر تشکر، جامعه‌شناس، در گفت‌وگو با «شرق» در پاسخ به این پرسش تصریح کرد: «اغلب کسانی که با چنین فعالیت‌ها و چالش‌هایی در شبکه‌های اجتماعی همراهی می‌کنند، نسل نوجوان هستند و به نظر من مواجهه پلیسی با چنین موضوعاتی چندان کارساز نیست. به اعتقاد من هیجانی که از طریق این مسئله و راه‌انداختن چالش تجربه می‌شود، خودش نوعی آموزش برای این نسل است. در واقع آن بچه‌ها والدینشان را به چالش می‌کشند و به آنها می‌گویند که احساستان را کنترل کنید و خودتان را مدیریت کنید. اگر من سیگار کشیدم یا خطایی کردم، در لحظه و به‌سرعت من را قضاوت نکن و لحظه‌ای تأمل کن. من مادر و پدرم را مورد انتقاد قرار می‌دهم تا به من برچسب نزنند و با آرامش بیشتری با من برخورد کنند». تشکر گفت: «این چالش‌ها در همه جهان جنبه نقد دارد. این شیوه نسل جدید درباره نقد‌کردن واکنش‌های دیگران و نسل قبل از خودش است. در این چالش‌ها نکته‌ای وجود دارد و می‌گوید چگونه باید در لحظه مقابل اتفاقات واکنش نشان داد». او در پایان خاطرنشان کرد: «چالش‌هایی هم وجود دارند که البته می‌توانند توهین‌آمیز تلقی شوند یا رفتار اشتباهی به‌صورت مکرر اجرا شود؛ اما برخورد قهری با این چالش‌ها که عموما مخاطبانشان نواجوانان هستند، چاره کار نیست. این مسائل نیازمند کاری فرهنگی است و نمی‌شود با برخورد سلبی این ماجرا را حل کرد».
بچه‌های نسل زد
مسئله اصلی که به نظر می‌رسد در هفته‌های اخیر بیش از همه به چشم آمده باشد، چالش‌هایی است که می‌گویند با فرهنگ مردم ایران مغایر است. چالش‌هایی که بلاگرها اتاق فرمان اجرایش هستند و گاهی چندان اخلاقی به نظر نمی‌رسند. چالش‌هایی که حتی در همان فضای مجازی هم اعتراضاتی را به دنبال داشت. شهرزاد، یکی از بلاگرهای مشهور، در گفت‌وگو با «شرق» می‌گوید: «بالاخره طبیعی است که برخی از این چالش‌ها چندان با فرهنگ ما سازگار نیست؛ ولی شبکه‌های اجتماعی باعث شده مرزها برداشته شود و چالش‌ها در همه دنیا به اینجا هم کشیده شوند. پیش از این هم چالش‌های حاشیه‌سازی از همین دست در شبکه‌های اجتماعی شروع شده بود یا در همین کشور خودمان برخی از نوجوانان جلوی مادر و پدرشان آهنگی را پخش می‌کردند که حاوی الفاظ رکیک بود. من قبول دارم که فرهنگ ما نمی‌تواند چنین چیزهایی را بپذیرد؛ اما به نظرم ورود پلیس به ماجرا هم چندان کارساز نیست، چراکه به‌واسطه نقدها و اعتراضاتی که دیگر افراد حاضر در همین شبکه‌های اجتماعی به چنین چالش‌هایی می‌کنند، جلوی گسترش و فراگیری آنها را می‌گیرد؛ یعنی یک فرهنگ خودپالایشی در همان بستر تلاش می‌کند چنین ایرادهایی را مرتفع و حل کند. بخش مفید فعالیت در شبکه‌های اجتماعی هم همین است».
در سال‌های گذشته، فضای مجازی و اینستاگرام بخش جدایی‌ناپذیر بچه‌هایی است که با عنوان نسل زد شناخته می‌شوند. همان نسلی که دوره پیش از اینترنت و تلفن همراه را تجربه نکرده‌اند. آنها بچه‌های دنیای دیجیتال هستند و با تعطیلی نصفه‌و‌نیمه جهان بیشتر وقتشان در خانه و فضای مجازی می‌گذرد./شرق
انتهای پیام/1005
