فریاد حیات در زیست‌منطقه‎‌ی هیرکانی

آوای خزر – آزاده بابانژاد: آوای گوزن‌های قرمز در دل جنگل‌های هیرکانی، نمادی از اصالت در این زیست‌منطقه منحصر به‌فرد جهان است، مرال‌های نر نعره زندگی و بقای نسل را سر می‌دهند تا در قلمروی که برحسب غریزه خدادادی تشکیل می‌دهند در آستانه فصلی گرم، شاهد زایش بچه‌مرال‌هایی چابک باشند و این آغاز دوره‌ای نو در گونه‌ای از حیات وحش است.

 

بی‌تردید حیات وحش راز‌ها و شگفتی‌های منحصربه‌فردی دارد. یکی از پُر رمز و رازترین آن‌ها را باید در بقای نسل گونه‌های مختلف جمعیتی جست‌وجو کرد که سبب حفظ تعادل و سیر طبیعی حیات وحش می‌شود.

فصل "گاوبانگی" یا فصل سرمستی و جفت‌گیری زمانی خاص در گونه‌هایی از جمعیت وحوش مانند گوزن‌هاست. گوزن قرمز یا مرال با نام علمی Cervus elaphus که در گویش مازندرانی به آن گاو کوهی یا "اشکار گو" می‌گویند؛ بزرگ‌ترین پستانداران علف‌خوار، نماد تنوع زیستی (حیوانی) در مازندران و جنگل‌های هیرکانی است.

مرال‌های نر قبل از آغاز فصل مستی و حتی یکی دو ماه زودتر از این ایام و در ماه‌های تیر و مرداد به صورت گله‌ای جدا از جنس ماده و گوساله‌ها دیده می‌شوند.

مرال‌ها به تدریج و با بروز علایم مستی از اواسط شهریورماه هرکدام به منظور تشکیل گله از دسته نر‌ها جدا و بسته به اندازه جمعیت مرال‌های منطقه، سن و سال و نیرومندی، تعدادی از ماده‌ها را تصاحب می‌کنند و معمولاً گوساله‌های نابالغ و نر‌های جوان نیز در بین گله‌ها دیده می‌شوند.

 

مرال‌های نر دارای قلمرو بوده و در فصل مستی از گله جنسی خود در محدوده‌های زیستگاهی حفاظت می‌کنند. این مرحله از چرخه زندگی مرال از اواسط شهریور شروع و به مدت یک ماه به طول می‌انجامد، مرال‌های نر غالب که هدایت گله تا پایان دوران جفتگیری بر عهده دارند، کمتر به تغذیه پرداخته و تمام توجه و حواس خود را معطوف به حفظ گله در مقابل نر‌های رقیب می‌کنند.

مرال‌ها برای نمایش حضور و قدرت خود مدام بانگ و نعره برمی‌آورند تا از این طریق و با توجه به قدرت بانگ و صدایی که دارند قدرت خود را به حریف نشان داده و از نزدیک شدن سایر نر‌ها به گله جلوگیری کنند به همین خاطر این مرحله از چرخه زندگی مرال را دوران مستی مرال یا گاوبانگی می‌نامند.

فصل گاوبانگی که می‌آید از یک‌سو تلاش محیط‎بانان را داریم که علیرغم کمبود نیرو و امکانات چند برابر ظرفیت خود پای کار هستند و از طرفی فرصت‌طلب‌ها بیشتر هوس گشت و گذار به مناطق کوهستانی داشته و به مناطق خاص نیز سر می‌زنند! سوداگران طبیعت با تقلید صدای گوزن‌ها در فصل گاوبانگی آن‌ها را به خیال آمدن رقیب و نزدیک‌شدن به قلمرو و حرم‌سرا به دام می‌اندازند.

"در فصل زاد و ولد نیز استرس‌هایی که به حیوان ماده وارد می‌شود ممکن است به سقط جنین منجر شود، از آنجا که مرال‌ها تک‌گوساله به دنیا می‌آورند. امنیت در فصل زایش برای این حیوان، حیاتی‌ست".

ضرورت حفاظت از این‌گونه را مردمان، حامیان و حافظان طبیعت در استان‌های شمالی به‌طور ویژه مازندران که بیشترین جمعیت مرال‌ها را در خود جای داده است، درک کرده‌اند.

مرال‌ها در تمامی مناطق جنگلی خزری یا بهتر بگوییم "منطقه اکولوژیکی جنگل مخلوط هیرکانی خزر" پراکنده‌اند؛ از آستارا در گیلان تا پارک ملی گلستان. در این نوار سبز ۸۰۰ کیلومتری حفاظت از مرال‌ها کاری دشوار، اما شدنی‌ست.

 

محدوده امن البرز مرکزی شمالی (گلستانک) و پناهگاه حیات وحش دودانگه – چهاردانگه کیاسر در جنوب شهرستان ساری مهمترین زیستگاه مرال در مازندران هستند.

 

ثبت جنگل‌های هیرکانی یا خزری در فهرست میراث جهانی یونسکو این خاصیت مهم را دارد که حفاظت از گونه‌ها و تنوع زیستی و جانوری آن نیز با حساسیت بیشتری دنبال شود. این منطقه البته پیشتر از سوی بنیاد جهانی حمایت از حیات وحش به عنوان یکی از مناطق اکولوژیکی جهان معرفی شده بود.

شاید بومیان منطقه چندان به اهمیت تنوع زیستی در جنگل خزری توجه چندانی نداشته باشند، اما نگاهی فراتر از مرز‌ها تغییرات آن را بررسی می‌کند و مرگ طبیعی یا شکار هر حیوان شاخص مانند خرس و مرال برای آن‌ها حائز اهمیت است.

رئیس یگان حفاظت محیط زیست مازندران در گفتگو با آوای خزر، می‌گوید: نزدیک به ۳۰ چادر گاوبانگی که معمولا در هر چادر ۲ تا ۳ محیط‌بان حضور دارند؛ در زیستگاه‌ها مستقر هستند.

مسلم آهنگری با اشاره به اینکه از ۱۵ شهریور تا ۱۵ مهرماه فصل گاوبانگی است و بومیان به این موضوع واقف هستند، گریزی هم به برخی برهم‌زنندگان قوانین زد و به دوستداران طبیعت و همچنین به متخلفان شکار یادآور شد: "براساس ماده ۳ قانون شکار و صید، جریمه شکار هر راس مرال ۳۵۰ میلیون ریال است که فرد متخلف علاوه بر ملزم‌شدن به پرداخت این غرامت، از جنبه عمومی جرم نیز مشمول جریمه می‌شود. "

... به سراغ فصل گاوبانگی می‌رویم. فصلی پُر ماجرا و حیاتی برای مرال‌ها که پایانش به زایش طبیعت پیوند می‌خورد.

 

رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره‌کل حفاظت محیط زیست مازندران نیز با بیان اینکه معمولاً فصل گاوبانگی از نیمه دوم شهریورماه آغاز و تا یک‌ماه ادامه دارد، یادآور می‌شود که فعالیت حفاظتی محیط‌بانان متوقف نشده و آن‌ها همیشه آماده هستند.

کورس ربیعی اظهار می‎دارد که چادر‌های حفاظتی و پایش از تیرماه در مناطق مختلف زیستگاهی نصب شده‌اند و از همین امکانات برای فصل گاوبانگی استفاده می‌شود.

او درباره تعداد زیستگاه‌های مرال و تعداد مرال‌ها به آوای خزر می‌گوید: حدود ۳۰ زیستگاه مرال اعم از آزاد و تحت مدیریت در مازندران داریم و براساس آخرین آمار پایشی از این ایستگاه‌ها، متوسط جمعیت پایش‌شده بین ۴۰۰ تا ۶۰۰ رأس مرال در نوسان است.

رئیس اداره نظارت بر امور حیات وحش اداره‌کل حفاظت محیط زیست مازندران با بیان اینکه سودجویان در این فصل به شیوه‌های خاص به جمعیت مرال‌ها آسیب می‌زنند، از تشدید اقدامات حفاظتی خبرداد.

او اظهار داشت: بقای گونه به تولید مثل است؛ برای دفاع از حیات وحش در فصل حساس گاوبانگی، در جهت امنیت زیستی و جلوگیری از آسیب‌رسانی به این موجودات، بومیان منطقه معمولاً با یگان حفاظت محیط زیست همراهی و همکاری دارند.

ربیعی درباره تهدیداتی که یکی از نماد‌های تنوع زیستی در جنگل‌های هیرکانی با آن مواجه است، اعلام کرد: تخریب زیستگاه به‌ویژه در مناطق آزاد، جاده سازی‌ها و بهره‌برداری‌های جنگلی، حضور مستمر دام سنگین در عرصه‌های جنگلی زیستگاه مرال، و شکار غیر مجاز مهمترین تهدیدات موجود برای مرال به شمار می‌آیند.

 

به گزارش آوای خزر، آخرین پایش‌ها از زیستگاه‌های مرال در جنگل‌های هیرکانی (از آستارا تا گرگان) نشان می‌دهد که جمعیت گوزن قرمز، کمتر از یک‌هزار رأس است بنابراین می‌طلبد که در جهت حمایت و حفاظت از نماد زیبا و باشکوه پوشش چشم‌نواز خزری تلاش سازمان‌های دولتی و مردم‌نهاد بیشتر شود.

انتهای پیام/۱۰۰۱/