عبارت ـ عالین نجاتی: موضوع این گزارش در پرونده ویژه نجات آثار تاریخی ساری؛ «حمام صادق خان» است. حمامی در محله قدیمی قلیچ که در اختیار اداره اوقاف است و تا ۹سال پیش هنوز خیلی ویران نشده بود اما وقتی به حال خودش رها شد به پاتوق معتادها و بی خانمان ها بدل گشت و آنقدر حرمت تاریخی اش را شکستند که عابران از فضای داخلی اش برای رفع حاجت استفاده می کردند، آنهم در ملکی وقفی که باید دودستی و چارچشمی توسط اداره اوقاف ساری از آن مراقبت می شد.
من به خوبی این حمام و فضای داخلی اش را به یاد دارم. درست پشت حمام؛ خانه پدری همکار رسانه ای مان «عمران حامی» است. من از کودکی با برادر کوچکترش «محمد» دوست بودم. خانه شان صفایی داشت و در آن مولاناخوانی برگزار می شد. هر هفته دوبار به این بهانه از کنار حمام می گذشتم و نگاهی خریدار و یواشکی به درونش می انداختم. این سرزدن ها به جز دیدارهای روزانه ای بود که بعد از تعطیل شدن از مدرسه خسرویه با بچه محل ها تجربه می کردیم. درکوچه پس کوچه های قلیچ و نوآمبار و 13 پیچ و ملک آرا می دویدیم، پشت دیوارهای گلی با سقف های سفالی قایم باشک بازی می کردیم و در اوج شادی و بی خیالی در طعم تکرار نشدنی بستنی قیفی و کیک کشتاک غرق می شدیم.
به دیوارهای حمام صادق خان که دست می کشیدم می توانستم چشمانم را ببندم و در میانه میدانش چرخی بزنم. آنقدر بچرخم و بچرخم و بچرخم که پرت بشوم در تاریخ. در روزگار رونق حمام در دوران قاجار، در تصویر سربازان روسی که تن و بدنی به آب ساری زدند در این حمام. اما صدحیف که به لطف بی توجهی اوقاف و بی محلی اداره میراث و بی خیالی اعضای ادوار شورای شهر ساری این حمام در آتش بی تدبیری سوخت و حالا حدود 30درصد آن رسما ویران شده و باقیمانده در آستانه نابودی جدی است.
هرچند «مهدی عبوری» شهردار ساری بارها اعلام کرد که حاضر است در صورت در اختیار گذاشتن اماکن تاریخی به شهرداری توسط میراث، صاحبان خصوصی و اوقاف تمامی آنها را دوباره بازسازی کند ( مثل کاری که با خانه روشن ، حمام درویشعلی، محوطه بازار روز و... کرد) اما هنوز بر هیچ کسی مکشوف نشده چرا آقایانی که توان و دغدغه نگهداری از این هویت های تاریخی را ندارند کارش را به دست شهرداری نمی سپارند؟ در دوسال اخیر و به دلیل مشکلات بی سابقه و خجالت آور شورا و شهرذاری ساری، توقع رسیدگی به میراث تاریخی شهر حکم دیوانگی را داشت. هنوز هم امیدی به شهرداری ساری نیست، اما به نظر می رسد بزرگان شهر باید برای نجات این حمام با مسئولان اوقاف و میراث فرهنگی دیدار کنند.
در حالیکه اکثر شهرهای ایران، از بناهایی نظیر «حمام صادق خان» بعنوان مراکز کسب درآمد و جذب گردشگر استفاده می کنند، معلوم نیست چرا ساری هنوز هم نتوانسته، یکی از ده ها بنای تاریخی خود با تغییر کاربری به اقامتگاه، رستوران، مهمان خانه، کافه یا نظایر آن بدل کند!
اکنون این شما و این مرثیه دردناک حمام صادق خان ساری:
این بنا دارای پلان مستطیل شکل و نیز یک در ورودی که با چند پله و پاگرد به سربنیه راه پیدا می کند و سربنیه حمام صادق خان فضایی است هشت ضلعی که در جناحین ان کفشکن و رختکن بنا شد.
سربنیه توسط یک ورودی به فضای داخل حمام و صحن و متعلقات آن از قبیل سرویس های بهداشتی مرتبط می‌شود که در سال‌های اخیر جهت استفاده مراجعین چند دوش نیز در دورتا دور صحن نصب شده بود.
مجموعه فضاهای حمام صادق خان با گنبدی آجری و طاق های جناقی شکل مسقف است و در پای طاق ها و قوس طاق ها تزئینات رسمی بندی و آهکبری های به اشکال گیاهی اعمال شده است.
در گذشته روشنایی حمام توسط نورگیرهای فلزی فراز گنبد تامین می شد که در حال حاضر هم برجای مانده است.
این حمام در قدیم با در نظر گرفتن وجود خزانه و ملحقات آن به شکل سنتی کاربرد داشته است.
با توجه به شواهد چند لایه ساروج بر روی دیوار بنا کشیده و دری آهنی نیز به جای در چوبین احداث شد.
حمام صادق خان مربوط به دوره قاجار است و در ساری، خیابان قارن، کوچه جهان نما، کوچه قلیچ واقع شده است.
این اثر در تاریخ ۱۱ مرداد ۱۳۸۴ با شمارهٔ ثبت ۱۲۵۵۰ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و همینک در اختیار اداره اوقاف ساری است.
تخریب بخش غربی حمام به قدری زیاد است که اگر هرچه سریعتر از آن مراقبت نشود باد و باران کاملا نابودش خواهد کرد.
شباهت معماری حمام قجری صادق خان با حمام صفوی فرح آباد نشان دهنده نوع خاصی از معماری گرمابه ای در ساری است.
من نمونه این کاشی ها را در کف محوطه تاریخی کاخ جهان نمای عباسی در روستای فرح آباد ساری هم دیده ام با همین شکل و رنگ و اندازه.
بلاتکلیفی حمام صادق خان ساری در حالی است که ۱۳ سال پیش طرح مرمت و احیای این بنای تاریخی توسط یک دانشجوی ارشد معماری تهیه شده اما هرگز مورد توجه قرار نگرفت.
بعد از ادامه بی توجهی ها حسین اسلامی رییس پژوهشکده ساری شناسی تصمیم گرفت از طریق نصب بنر ضمن اعلام اعتراضش، مردم را از بی میلی و بی خیالی اوقاف ساری آگاه کند تا شهروندان ساروی مسئولان ویرانی تاریخشان را بشناسند. این اتفاق خوبی است که عبارت سعی می کند با همکاری پژوهشکده ساری شناسی آن را در تمامی بناهای تاریخی درون شهری ساری اجرا کند.
