آوای خزر – آزاده بابانژاد: امروز 22 می 2019 مصادف با اول خردادماه 1398 روز جهانی تنوع زیستی است، تنوع زیستی یک مفهوم وسیع است و در واقع تنوع گونه، اکوسیستم و ژن را در بر می‌گیرد، به معنایی دیگر، تنوع زیستی گیاه و جانور، ژن و تک‌سلولی و میکروارگانیسم نمی‌شناسد بلکه تمام زیست‌شناسی را شامل می‌شود.
موضوع مهم در تنوع زیستی این است که همه اجزای آن زنجیروار به یکدیگر متصل‌اند و حیات و تهدید یکی از موجودات در این چرخه بزرگ، بر سایر موجودات نیز تاثیرگذار است. انسان به عنوان اشرف مخلوقات و عضو خردمند، بااراده و شریف در این چرخه بزرگ طبیعت، باید به وظیفه‌مندی خود یعنی حمایت از زیست‌مندان کمک کند زیرا حیات او در گرو تنوع زیستی است.
بر روی زمین خدا مناطق مختلفی وجود دارد و در هر منطقه گونه‌های بوم‌زاد اغلب فراوان‌تر از سایر مجموعه‌های زیستی هستند و البته در این بین، زیست برخی از گونه‌ها منقرض یا در خطر انقراض قرار دارد، تعدد گونه‌های بوم‌زاد در این وضعیت را نقاط داغ تنوع زیستی می‌گویند که در ایران شامل رشته کوه‌های زاگرس، البرز، کوه‌های شمال شرق ایران و جنگل‌های ارسباران است.
به طور طبیعی زیست‌مندان نیاز به زیستگاه دارند اما اگر این خانه‌های طبیعی حذف شوند، یا تغییر کیفیت و تغییر کاربری بدهند، مشکلاتی را برای زیست‌مندان ایجاد می‌کنند و از آنجا که در چرخه طبیعت، همه چیز به یکدیگر وابسته است، به زنجیره بزرگ تنوع زیستی خدشه وارد می‌شود.
امروز در این زنجیره و چرخه بزرگ(75.1 میلیون گونه) با آلودگی روبرو هستیم، آلودگی‌هایی که بلای جان زیست‌مندان شده و تنوع زیستی را دستخوش آسیب کرده است. امروزه آلاینده‌ها علیرغم همه تلاش‌هایی که می‌شود اما هنوز برای طبیعت مشکل‌ساز هستند؛ دود و فاضلاب و پسماندهای صنعتی و خانگی، رخسار طبیعت را دگرگون کرده است.
اخبار زیادی از تاثیر آلودگی محیط زیست بر تنوع گیاهی و جانوری شنیده می‌شود، تحقیقات دانشمندان نشان داده است که آلودگی‌های محیطی بر تغییر شکل قورباغه‌ها، تغییر جنسیت ماهیان، کاهش زادآوری جانداران و از بین رفتن یا تغییر ماهیت گیاهان منجر شده است.
ایران با داشتن مناطق منحصر به‌فرد، کلکسیونی از تنوع زیستی است که تنها وجود 8 هزار گونه گیاه آوند دار و بیش از 1170 گونه جانور مهره‌دار در کشور، دلیلی بر این ادعاست.
سازمان حفاظت محیط زیست در تمامی استان‌های کشور یک گونه گیاهی و یک گونه جانوری را به عنوان نماد معرفی کرده است؛ از این منظر، نماد گونه جانوری در مازندران «مرال» و نماد گونه گیاهی نیز «شمشاد هیرکانی» است.
در این بخش از گزارش، بد نیست گریزی به مهمترین و شاخص‌ترین تنوع جانوری این استان بلکه شاخص کشور، یعنی ببر مازندران بزنیم که در پی بی‌تدبیری‌ها و خوشگذرانی‌های شاهان و شاهزادگان ایران نسل این حیوان منقرض شد و حتی پروژه احیای ببر در عصر حاضر نیز علیرغم هزینه‌های زیادی که در زیستگاه آن یعنی میانکاله صورت گرفت، به نتیجه نرسید و ببر وارداتی از روسیه که قرار بود توله ببرهای زیبایی را به طبیعت هدیه کند، در پی بیماری مشمشه در پارک ارم تهران از بین رفت و میانکاله مانده است و خواب ببری که می‌بیند!
در جمعیت پرندگان مازندران نیز تغییراتی ایجاد شده است؛ براساس ارزیابی‌های انجام‌شده و نظریه اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت(IUCN)، 16 پرنده در این استان دارای رده تهدید جهانی و 9 پرنده نزدیک به تهدید انقراض هستند که از 16 پرنده دارای تهدید دو مورد شامل خروس کولی اجتماعی و درنای سیبری در شرایط بحرانی، پنج پرنده شامل بالابان، عقاب صحرایی، اردک سرسفید، کرکس مصری و عروس‌غاز در خطر انقراض قرار دارند.
9 پرنده نیز در رده آسیب‌پذیر قرار دارند که شامل عقاب شاهی(شاه‌باز)، میش‌مرغ، هوبره، قمری معمولی، عقاب تالابی، پلیکان خاکستری، اردک دم‌دراز، اردک سرحنایی و غاز پیشانی سفید کوچک هستند.
اردک بلوطی، خروس کولی معمولی، سبزقبای معمولی، دو گونه سنقر سفید، زنگوله‌بال، صدف‌خوار، گیلانشاه بزرگ و مگس‌گیر نیمه‌طوقدار ازجمله پرندگان نزدیک به تهدید هستند.
بی‌تردید تصمیمات و عملکردهای افراد، گروه‌ها و سازمان‌ها و دولت‌ها نتایج مثبت یا منفی بر محیط زیست و یا بهتر بگوییم تنوع زیستی دارد. یک اصل مهم در طبیعت می‌گوید که هرگونه بهره‌برداری از طبیعت باید به سود انسان و محیط زیست به صورت پایدار باشد.
اگرچه پروژه احیای ببر مازندران نه‌تنها یک شکست سازمانی(محیط زیست) بلکه یک تجربه ناموفق در عرصه سیاسی – اجتماعی است، اما نباید از پروژه‌های موفق چشم پوشید؛ گوزن زرد ایرانی یک تجربه موفق تنوع زیستی است که در گفتگو با کارشناسان به آن خواهیم پرداخت.
* مرال؛ نماد تنوع جانوری در مازندران
سخن را کوتاه می‌کنیم و ابتدا به سراغ نماد تنوع جانوری در مازندران یعنی مرال می‌رویم، در این زمینه کوروس ربیعی مسئول نظارت بر امور حیات وحش حفاظت محیط زیست مازندران می‌گوید: بیشترین جمعیت مرال‌ها را در مازندران داریم و پراکنش آن از شرق تا غرب است. اگرچه نمی‌توانیم آسیب‌هایی که بر این حیوان وارد می‌شود را کتمان کنیم اما این جمعیت، در وضعیت نسبتاً پایداری قرار دارند.
او به همزمانی چرای دام‌های سنگین در ارتفاعات و زادآوری مرال‌ها اشاره می‌کند که نزدیک‌شدن دام‌ها به زیستگاه مرال‌ها، منجر به استرس زیستی در ماده‌ها و گاه منجر به سقط جنین در آنها می‌شود. همچنین برخی از فرصت‌طلب‌ها در دامسراها که زیستگاه مشترک گاوها و مرال‌هاست حاضر شده و شکار و صید انجام می‌دهند.
ربیعی با بیان اینکه علاوه بر چادر گاوبانگی در فصل جفت‌گیری مرال‌ها، چادرهای تابستانه نیز در زیستگاه مرال‌ها و سایر گونه‌های حمایت‌شده پستاندار در زمان زادآوری برپا می‌شود، از اهمیت حمایت از این گونه منحصربه‌فرد گفت.
این کارشناس محیط زیست با بیان اینکه با حدود اطمینان می‌توانیم بگوییم که برآورد ما برای جمعیت مرال‌ها، 400 تا 600 راس است، اظهار می‌دارد: مرال‌ها تک گوساله به دنیا می‌آورند و فصل شیردهی آنها 3 تا 4 ماهه است، آنها حیوانات به‌خصوصی هستند و نیاز به حمایت بیشتری دارند.
در همین بخش، از آقای ربیعی درباره گوزن زرد ایرانی در دشت ناز ساری پرسیدم که در بهار امسال چه تعداد گوساله به گله‌ی آنها اضافه می‌شود؟ و اصلا دشت ناز، چه سهمی را از مجموع جمعیت این حیوان در سایر نقاط کشور به خود اختصاص داده است.
پاسخ ربیعی این بود که آمارها حکایت از وجود 400 راس گوزن زرد ایرانی دارد، به دلیل وقایعی که در سال 40 اتفاق افتاد؛ گوزن‌های زرد باقی‌مانده، از زیستگاه خود یعنی اطراف سد دز و کرخه در خوزستان به دشت ناز در شهرستان میاندرود منتقل شدند تا با خطر انقراض مواجه نشوند.
او می‌افزاید: اکنون 36 راس گوزن زرد در سایت دشت ناز نگهداری می‌شوند که به زودی 7 یا 8 گوساله از آنها به دنیا می‌آید.
* شمشاد هیرکانی نماد تنوع گیاهی در مازندران
از گوزن‌ها و مرال‌ها به سوی تنوع گیاهی مازندران می‌رویم، نام شمشاد هیرکانی را حتماً شنیده‌اید، این درختچه در سراسر مازندران پراکنش دارد اما چند سالی است که بر پیکره این گیاه زیبا، آفت نشسته و دیر نیست که چیزی از شمشادستان‌های مازندران باقی نماند.
سایه سنگین بیماری سوختگی شمشادها یا قارچ بلایت بر شمشادستان‌های شمال سنگینی می‌کند، گفته می‌شود که 72 هزار هکتار از عرصه‌های جنگلی گیلان، مازندران و گلستان رویشگاه شمشاد است که نیمی از آنها از بین رفته‌اند.
هنوز مشخص نشده که به‌واقع عامل از بین رفتن شمشادستان‌ها چیست، آنچه دور از ذهن نیست و محققان به آن رسیده‌اند؛ باید یک بیوتروریسم باشد که همواره از آن غافل بوده‌ایم و چند سالی است که با تاکیدات رهبری، اندکی به آن توجه شده است اما واقعیت این است که دیر جنبیدیم و حتی با هزینه‌های درشت هم نمی‌توانیم کاری انجام دهیم، و از اینرو پروژه احیا و تکثیر پیش آمد و امیدواریم هر چند بسیار زمان می‌خواهد اما بارقه امیدی باشد.
آفت شب‌پره و بلایت به شمشادستان‌های مازندران از رویان تا گلوگاه، و پارک سی‌سنگان و سوادکوه و نور آسیب رسانده است و احیای آنها کاری بس نفسگیر و زمان‌بر است، کاش بشود سرعت احیا را بیشتر کرد.
در سراسر مازندران حدود 15 هزار هکتار شمشادستان وجود دارد و از این تعداد 7 هزار و 500 هکتار در حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری ساری و بقیه در حوزه نوشهر است.
حسن بشیری رئیس اداره حفاظت منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران – ساری به آوای خزر می‌گوید: از سال 93 بیماری «بلایت» که یک آفت برای شمشاد محسوب می‌شود به دل شمشادستان‌های استان افتاد و البته در گیلان و گلستان نیز خسارات زیادی را به بار آورد.
او می‌گوید: هنوز این بیماری از بین نرفته و کنترل نشده بود که در سال 95 آفت شب‌پره به جان شمشادهای شمال افتاد و در حال خشک‌کردن این درختچه‌هاست. به طوری که تنها 3 هزار و 500 هکتار از شمشادستان‌های حوزه ساری خشک شده و همین وضعیت در غرب مازندران و دو استان دیگر حاکم است.
از آقای بشیری پرسیدم که آیا می‌توان کاری کرد؟ پاسخ داد: رشد بذر در شمشادها خیلی کند است، اما سعی می‌کنیم در کنار آن از قلمه استفاده کنیم تا زودتر به نتیجه برسیم.
به گزارش آوای خزر، شعار 2019 روز تنوع زیستی «تنوع زیستی ما، غذای ما و سلامتی ما» است و نشان می‌دهد که تخریب‌های بشر تا جایی پیش رفته است که می‌رود تا با عدم مدیریت، حتی سلامت و امنیت غذایی خود را به خطر بیندازد، از اینرو کنوانسیون جهانی تنوع زیستی به دنبال آگاه‌سازی بشر از اهمیت تنوع زیستی و حفاظت و مدیریت آن است، در این مسیر نیاز است تا نگاهی جدید به اهمیت ژن، گونه و اکوسیستم بیندازیم و دست از دست‌اندازی به گونه‌های گیاهی و جانوری برداریم و به یک بازی پایدار و برد – برد با طبیعت در راستای اهداف انسان و کره مسکون برسیم. باشد که با حفاظت و مدیریت تنوع زیستی هم غذایی برای خوردن و هم سلامتی برای تلاش و حیات داشته باشیم.
اخبار مازندران
انتهای پیام/ 1354
