برنامه‌ریزی موزه‌محور در توسعه مقاصد گردشگری فرهنگی
آوای خزر- یادداشت میهمان - مهران حسنی: روز جهانی موزه، آغاز هفته‌ای است که به میراث فرهنگی، هویت ملی و تاریخ تمدن‌ساز ایران اسلامی اختصاص یافته است. در این روزها، فرصتی مغتنم فراهم می‌شود تا بار دیگر به اهمیت موزه‌ها به عنوان نهاد‌هایی زنده، پویا و دانش‌بنیان در ساختار فرهنگی و اقتصادی کشور پرداخته شود؛ نهاد‌هایی که هم حافظان بی‌بدیل تاریخ‌اند و هم “پیشران توسعه صنعت گردشگری” محسوب می‌شوند.
موزه‌ها به عنوان یکی از نهاد‌های کلیدی در نظام فرهنگی کشورها، در دهه‌های اخیر کارکردی فراتر از حفاظت و نمایش میراث یافته‌اند و به بازیگرانی فعال در صنعت گردشگری و توسعه پایدار تبدیل شده‌اند. صنعت گردشگری در قرن بیست و یکم با تحولات اساسی در تقاضا، تجربه و انگیزه سفر مواجه شده است. گردشگران امروز، دیگر صرفاً مصرف‌کننده مناظر طبیعی یا بنا‌های تاریخی نیستند، بلکه جویای تجربه‌ای عمیق از فرهنگ، معنا و هویت بومی‌اند. در این میان، موزه‌ها به عنوان فضا‌هایی میان‌رشته‌ای در پیوند تاریخ، هنر، جامعه و فناوری، جایگاهی راهبردی در شکل‌گیری مقاصد گردشگری فرهنگی پیدا کرده‌اند.
یکی از رویکرد‌های نوین در مطالعات گردشگری، توجه به مفهوم “خلق تجربه معنادار” (Cultural Experience Meaningful) است. موزه‌ها با ارائه روایت‌های چندلایه از گذشته، امکان بازسازی ذهنی تاریخ را برای گردشگران فراهم می‌آورند. استفاده از فناوری‌های تعاملی، نمایشگاه‌های موقت، راهنمایی تخصصی و برنامه‌های مشارکت‌محور، موزه‌ها را از یک مکان ایستا به یک فضای پویا بدل کرده است که می‌توانند کنشگری فرهنگی گردشگری را برانگیزند.
همچنین، موزه‌ها می‌توانند هم جاذبه اصلی مقصد (Primary Attraction) باشند، مانند موزه لوور پاریس یا موزه ایران باستان در تهران، و هم به عنوان جاذبه‌های مکمل در کنار سایر عناصر سفر عمل کنند. در مطالعات بازار گردشگری، مشخص شده است که گردشگرانی که از موزه بازدید می‌کنند، معمولاً سطح بالاتری از مشارکت فرهنگی، هزینه‌کرد و رضایت سفر را دارند.
به طور قطع، موزه‌ها نقش کلیدی در تحقق سه‌گانه توسعه پایدار - زیست‌محیطی، اقتصادی و فرهنگی - ایفا می‌کنند. با تمرکز بر آموزش عمومی، پاسداری از میراث ناملموس، ارتقای سواد فرهنگی و ایجاد اشتغال محلی، موزه‌ها می‌توانند به موتور محرک توسعه در جوامع محلی تبدیل شوند. در عین حال، آنها الگو‌هایی برای حفاظت غیرمخرب از منابع تاریخی و فرهنگی نیز به شمار می‌روند. برنامه‌های مشترک بین موزه‌ها و مدارس، دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی گردشگری، زمینه‌ساز ایجاد “گردشگری آموزشی و عملی” است. همچنین، موزه‌ها می‌توانند در قالب “گردشگری کودک” و “گردشگری سالمندان” و “تور‌های فرهنگی خاص” در تنوع بخشی محصولات گردشگری تأثیر بسیار داشته باشند.
یکی دیگر از نقش‌های مهم و مؤثر موزه‌ها، “بازاریابی موزه‌ای و دیپلماسی فرهنگی” است. بازاریابی مؤثر موزه‌ها و حضور آنها در فضای بین‌المللی، نه تنها باعث افزایش بازدیدکننده بلکه موجب ارتقای برند ملی و دیپلماسی فرهنگی کشور می‌شود. تبادل نمایشگاه‌های موقت، حضور موزه‌ها در بازار‌های دیجیتال و تعامل با پلتفرم‌های گردشگری جهانی از راهکار‌های شناخته‌شده برای افزایش سهم موزه‌ها در بازار گردشگری بین‌المللی است.
نتیجه‌گیری و سخن پایانی اینکه، موزه‌ها در عصر حاضر دیگر نهاد‌هایی صرفاً حفاظتی یا آموزشی نیستند، بلکه بخشی جداناپذیر از زنجیره گردشگری فرهنگی، اقتصاد خلاق، توسعه پایدار شهری و روستایی به شمار می‌آیند. در ایران، با توجه به غنای کم‌نظیر تاریخی و برخورداری از رتبه جهانی و تنوع فرهنگی، بازتعریف نقش موزه‌ها در سیاست‌گذاری‌های گردشگری و ارتقای سطح مدیریت آنها ضرورتی راهبردی است. سرمایه‌گذاری هدفمند در زیرساخت‌ها، توانمندسازی نیروی انسانی، نوآوری در روایتگری و پیوند با جامعه محلی می‌تواند موزه‌های ایران را به جایگاه شایسته‌ای در صنعت گردشگری منطقه‌ای و جهانی برساند.
دکتر مهران حسنی
کارشناس ارشد گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مازندران
پژوهشگر و تحلیلگر سیاست‌های توسعه گردشگری
انتهای پیام/
